Fundacja Kreatywnie dla Zdrowia

Projekt badawczy
"Poziom wiedzy dotyczącej chorób nowotworowych wśród populacji wrocławian oraz jej społeczno-kulturowe uwarunkowania"

Opis problematyki badawczej
Wielu naukowców zwraca uwagę na pilną potrzebę intensyfikacji działań na rzecz zwiększenia świadomości poszczególnych grup społecznych na temat chorób nowotworowych. Warto jednak pamiętać, że nawet w przypadku posiadania przez jednostkę wysokiego poziomu wiedzy medycznej, przy istnieniu świadomości potrzeby poddawania się badaniom profilaktycznym oraz poczucia zagrożenia rakiem, motywację do ich wykonania może osłabiać szereg innych barier, związanych z codziennym funkcjonowaniem, brakiem czasu i trudnościami poradzenia sobie z natłokiem obowiązków, innymi priorytetami (rodzina, praca zawodowa etc.). Jednostka staje przed koniecznością wyboru pomiędzy zdrowiem a innymi ważnymi celami. W takiej sytuacji zdrowie, jako wartość najczęściej instrumentalna, a nie autoteliczna, zazwyczaj przegrywa z konkurencyjnymi wartościami.

Wpływ poziomu wiedzy medycznej na postawy i zachowania zdrowotne nie jest zatem prostą zależnością. Dlatego też, we współczesnej promocji zdrowia i profilaktyce onkologicznej zwraca się uwagę na konieczność połączenia działań edukacyjnych z wieloma innymi interwencjami składającymi się na skuteczne promowanie zdrowia, zarówno na poziomie makrostrukturalnym (wyrównywanie różnic kulturowych i nierówności społecznych, zwiększenie dostępności i jakości świadczonych usług medycznych, zwiększenie środków finansowych na promocję zdrowia i profilaktykę onkologiczną, współpraca międzysektorowa na rzecz zdrowia etc.), jak i mikrostrukturalnym czy jednostkowym, ze szczególnym zwróceniem uwagi na kwestię upodmiotowienia i aktywizacji jednostek i grup na rzecz zdrowia.

Poziom wiedzy medycznej i związane z nią zachowania i postawy zdrowotne zależne są od wielu zmiennych społeczno-kulturowych, takich jak wiek, płeć, wykształcenie, sytuacja ekonomiczna oraz jej subiektywna ocena, stan cywilny, a także od tzw. „rodzinnej historii raka” (doświadczenie raka w rodzinie oraz opiekowanie się osobą chorą na nowotwór) oraz poziom leku przed rakiem. Zmienne te warunkują nierówny dostęp jednostek do możliwości prowadzenia zdrowego stylu życia.

Wiedza medyczna jest niewątpliwie jednym z podstawowych czynników warunkujących nasze przekonania i postawy związane z utrzymaniem zdrowia oraz zapobieganiem chorobom nowotworowym. Potwierdzono empirycznie, że poziom wiedzy medycznej osób zdrowych jest również ważnym predyktorem zachowań zdrowotnych. Brak odpowiedniej wiedzy medycznej na temat chorób nowotworowych może spowodować, że jednostka nie dostrzeże lub zbagatelizuje występujące objawy chorobowe, nie zgłosi się do lekarza w początkowej fazie rozwoju choroby lub nie podejmie proponowanego przez lekarzy sposobu leczenia, czy też nie będzie się stosowała do zaleceń lekarskich. W rezultacie, rzutuje to niekorzystnie na przebieg terapii oraz zwiększa prawdopodobieństwo niekorzystnego rokowania oraz szybszego zgonu chorego. Potwierdzono empirycznie, że osoby z wyższym poziomem wiedzy medycznej częściej korzystają z badań profilaktycznych, szybciej zgłaszają się do lekarza w przypadku zauważenia niepokojących objawów; przejawiają mniej konfliktów wewnętrznych w procesie podejmowania decyzji odnośnie potrzeby skontaktowania się ze specjalistą, a także są z tej decyzji bardziej zadowoleni oraz rzadziej rezygnują z leczenia w przypadku diagnozy nowotworowej. Ponadto, chorzy na nowotwór charakteryzujący się wyższym poziomem wiedzy medycznej lepiej radzą sobie ze stresem oraz są bardziej zadowoleni z opieki medycznej.

By skutecznie i pozytywnie zmieniać zachowania, postawy i przekonania zdrowotne, konieczne jest posiadanie jak najbardziej precyzyjnych informacji na temat konkretnej grupy czy zbiorowości społecznej. Zbyt ogólne dane (dotyczące całej populacji) i/lub dane wyrwane z kontekstu społeczno-kulturowego nie są miarodajnym źródłem informacji wstępnej, niezbędnej do tworzenia i wdrażania skutecznych programów prozdrowotnych kierowanych do określonej grupy docelowej. W przypadku niniejszego projektu badawczego, zbiorowością docelową, do której kierowane będą działania prozdrowotne, są dorośli mieszkańcy Wrocławia.

Badanie miało charakter porównawczy i przeprowadzone zostało w II etapach na przestrzeni 6 lat we Wrocławiu (I etap - 2012 r.; II etap - 2018 r.).

Cele badawcze:
1) Analiza poziomu wiedzy medycznej respondentów dotyczącej problematyki onkologicznej w 4 jej wymiarach: etiologii chorób nowotworowych, onkologicznych badań profilaktycznych, najczęstszych objawów nowotworów oraz metod leczenia raka;
2) Analiza społeczno-kulturowych uwarunkowań wiedzy medycznej, z uwzględnieniem następujących zmiennych: płeć; wiek; wykształcenie; sytuacja ekonomiczna; subiektywna ocena sytuacji materialnej gospodarstwa domowego; stan cywilny; „rodzinna historia raka” oraz poziom lęku przed rakiem.

Metodologia prowadzonych badań
Operat próby: badaniem objęci zostali dorośli mieszkańcy Wrocławia (od 18 roku życia): 910 osób w I etapie badania oraz 898 osób w II etapie badania. Badania miały charakter anonimowy i dobrowolny.
Próba: W badaniu zastosowano próbę kwotową (quota sample), którą wyłoniono z populacji generalnej dorosłych mieszkańców Wrocławia (n=538 222). Aby zminimalizować niepewność danych oraz zapewnić wiarygodność próby, a tym samym zmaksymalizować jej podobieństwo do populacji generalnej, pod uwagę brano 3 cechy: płeć (K,M), wiek (kategorie: 18-24, 25-34, 35-44, 45-54, 55-64, 65+) i poziom wykształcenia (kategorie: podstawowe/zawodowe, średnie, niepełne wyższe/wyższe) respondentów.
Wielkość próby uznać można za wysoką. Niewątpliwie, wielkość próby (N) na poziomie 910/898 osób w stosunku do populacji generalnej zwiększa reprezentatywność wyników. Ponieważ próbka badawcza silnie odzwierciedla strukturę populacji generalnej i jest wystarczająco duża, można uznać, że spełnia ona w dużym stopniu wymagania próbki reprezentatywnej.
Metoda badawcza: wywiad kwestionariuszowy
Narzędzia badawcze: autorski kwestionariusz wywiadu o wysokim poziomie standaryzacji.
Kwestionariusz składał się z: 1) metryczki, zawierającej pytania o zmienne społeczno-demograficzne (płeć, wiek, wykształcenie, wysokość dochodów, subiektywna ocena sytuacji materialnej, stan cywilny, występowanie chorób nowotworowych w rodzinie, opieka nad osobą chora na raka; 2) pytań dotyczących poziomu wiedzy dotyczącej chorób nowotworowych (pytania otwarte).
Metody analizy statystycznej: W badaniu zastosowana zostanie analiza czynnikowa, w celu wyróżnienia skali do badania poziomu wiedzy medycznej dotyczącej problematyki onkologicznej.
W celu zbadania rozkładów skal, określających poszczególne przekonania, zastosowane zostaną następujące testy nieparametryczne: test U Manna-Whitneya; test ANOVA rang Kruskala-Wallisa.
W celu ustalenia, które grupy zmiennych istotnie się różnią, zastosowany zostanie test porównań wielokrotnych Dunna.

Zakładana jest cykliczność badania: przewiduje się powtarzalność badań co 2-4 lata w celu uzyskania danych porównawczych i możliwości sprawdzenia skuteczności realizowanych w tym czasie na terenie miasta Wrocławia projektów z zakresu promocji zdrowia.

Kierownik projektu:
dr n. hum. Małgorzata Synowiec-Piłat
Zakład Humanistycznych Nauk Lekarskich, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu;
Fundacja Kreatywnie dla Zdrowia, Wrocław
Socjolog, specjalizuje się w socjologii medycyny i promocji zdrowia. Prowadzi badania ilościowe dotyczące społecznych aspektów chorób przewlekłych, zwłaszcza chorób onkologicznych. Przedmiotem jej naukowego zainteresowania są zachowania, postawy i przekonania dotyczące zdrowia i choroby, działania międzysektorowe w promocji zdrowia, działalność organizacji pozarządowych, rozwój ruchu „pacjent dla pacjenta” oraz znaczenia wsparcia społecznego w terapii chorych, a także wykorzystanie narzędzi wpływu społecznego w tworzeniu i realizacji kampanii i programów prospołecznych. Autorka książki „Promocja zdrowia i profilaktyka onkologiczna w działaniach organizacji pozarządowych” oraz ponad 50 artykułów naukowych, współredaktorka 7 monografii. Doświadczenie badawcze: kierownik 6 grantów badawczych oraz członek zespołu badawczego 4 grantów w ramach badań własnych Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, a także wykonawca w grancie NCN OPUS.

Projekt badawczy "Poziom wiedzy dotyczącej chorób nowotworowych wśród populacji wrocławian oraz jej społeczno-kulturowe uwarunkowania" jest finansowany ze środków gminy Wrocław